Για το Αφιέρωμα στη Χρύσα Σπηλιώτη, της Ειρήνης Αϊβαλιώτου, catisart, 27.09.19

Μια αλησμόνητη βραδιά χάρισε στο κοινό το Διεθνές Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019 το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2019 στο θέατρο «Σταθμός».
Πάνω από 1.000 θεατές και 100 δημιουργοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί και εθελοντές, ένωσαν τις δυνάμεις τους σ’ ένα ολονύχτιο αφιέρωμα 8ωρης διάρκειας στην αδικοχαμένη Χρύσα Σπηλιώτη, το οποίο επιμελήθηκε με πολλή ευαισθησία η σκηνοθέτις Ναταλία Κατσού. Το αφιέρωμα ξεκίνησε στις 6.15 το απόγευμα και τελείωσε στις 2.15 μετά τα μεσάνυχτα. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν το ωραιότερο μνημόσυνο που έγινε μέχρι τώρα για την αγαπημένη Χρύσα και κάτι σαν αντίδωρο στα πολλά που της χρωστάμε.

Στους συγγενείς της ψυχής της

Ιδιαίτερα αγαπητή και χαρισματική προσωπικότητα, η πολυτάλαντη Χρύσα Σπηλιώτη διακρίθηκε σε πολλούς τομείς του πνεύματος και της τέχνης, ενώ η προσφορά της στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο υπήρξε σημαντική και πολύπλευρη. Σπουδαία ηθοποιός και αναγνωρισμένη θεατρική συγγραφέας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, καθώς και παιδαγωγός.
Μια πολύ φινετσάτη γυναίκα. Μια γλυκιά ψυχή, η Χρύσα Σπηλιώτη. Το αφιέρωμα στη μνήμη της ήταν και ένα αφιέρωμα στους θεατές της, τους φίλους της, τους συναδέλφους της, τους συγγενείς της. Τους συγγενείς της ψυχής της. Σε όλους τους ανθρώπους που χάθηκαν μαζί της εκείνη την αποφράδα μέρα στην τραγωδία στο Μάτι το 2018.
H Χρύσα Σπηλιώτη είχε παίξει σε αρκετές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Στο θέατρο είχε συνεργαστεί με γνωστούς σκηνοθέτες όπως οι Μίνως Βολανάκης και Γιώργος Σεβαστίκογλου. Στη μικρή οθόνη πρωτοεμφανίστηκε το 1997 με το «Καρέ της ντάμας», με το οποίο έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό.
Η τελευταία της παράσταση, ο μονόλογος «Ο γιος μου Νικόλαος Μάντζαρος», που έγραψε και ερμήνευσε η ίδια, παρουσιάστηκε με επιτυχία στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και σε πολλά μέρη της Ελλάδας.

Το έργο της

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, ενώ παρακολούθησε μαθήματα αυτοσχεδιασμού στη Γαλλία.
Υπήρξε από τα βασικά στελέχη του «Ανοιχτού Θεάτρου» του Γιώργου Μιχαηλίδη, του «Θεάτρου της Άνοιξης», συνεργάστηκε επίσης με το «Θέατρο του Νότου», το «Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας», το «Εθνικό Θέατρο», την «Ελεύθερη Σκηνή» και πολλά ακόμα. Δίδαξε υποκριτική στη σχολή του Διομήδη Φωτιάδη.

Απ’ το 1997 στράφηκε κυρίως στη συγγραφή θεατρικών κειμένων. Έργα της που έχουν παιχτεί στην Ελλάδα και κάποια στο εξωτερικό (Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Κροατία, Ολλανδία) είναι «Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;», «Σκοτσέζικο Ντους», «Αγκά-σφι και φι», «Με διαφορά στήθους», «Φωτιά και Νερό», «Ποιος κοιμάται απόψε;», «Το μάτι της Τίγρης». Τα έργα της κυκλοφορούν απ’ τις εκδόσεις «Δωδώνη», «Καστανιώτης», «Σοκόλης- Κουλεδάκης», ενώ η συλλογή διηγημάτων της «Χαμένο δίκιο» απ’ τις εκδόσεις «Κέδρος».

Το «Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;» έχει μεταφραστεί σε έξι γλώσσες και εμπεριέχεται στα πολωνικά στην επίτομη ανθολογία ελληνικών κειμένων «Z Parnasu I Olimpu», ενώ το «Φωτιά και Νερό» έχει μεταφραστεί και παιχτεί επίσης στα αγγλικά στο Tristan Bates Theatre.

Είχε σκηνοθετήσει τα έργα της «Αγκά…σφι και φι» σε δύο διαφορετικές παραστάσεις (ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και Αθήνα Altera Pars) και το «Ποιος κοιμάται απόψε;» στο 104 Κέντρο Λόγου και Τέχνης. Είχε διατελέσει γενική γραμματέας του Ι.Τ.Ι. (Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου).

Είχε πολύχρονη παιδαγωγική εμπειρία. Είχε διδάξει θεατρικό παιχνίδι σε νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία. Παρουσίαζε επί τρία χρόνια το καθημερινό τηλεοπτικό νηπιαγωγείο της ΕΡΤ «Γύρω γύρω όλοι» γράφοντας παράλληλα τα κείμενα των εκπομπών.

Έγραψε και παρουσίασε στην ΕΡΤ σε συνεργασία με την Αννέτα Παπαθανασίου και την Ολυμπία Μπασκλαβάνη την παιδική σειρά «Φώτα παρακαλώ». Έγραψε και παρουσίασε επίσης την παιδική σειρά της ΕΡΤ «Μπουρμπουλήθρες», το παιδικό θεατρικό έργο «Στη χώρα του Καρνάβαλου», παραμύθια για τη ραδιοφωνική σειρά του 2ου προγράμματος της ΕΡΤ «…Και όνειρα γλυκά» τη ραδιοφωνική σειρά «Χίλιες νύχτες κι ένας Νασρεντίν» που παρουσιαζόταν για τρία χρόνια από την ελληνική ραδιοφωνία.

«Μνήμη»

Το Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019 υπό την καλλιτεχνική και επιστημονική εποπτεία της Σίσσυς Παπαθανασίου, φέτος είχε ως θεματικό άξονα τη «Μνήμη».
Παρουσίασε λοιπόν ένα συγκεντρωτικό αφιέρωμα στο συγγραφικό έργο της Χρύσας Σπηλιώτη, σε επιμέλεια της Ναταλίας Κατσού.
Σε ένα θεατρικό μαραθώνιο παρουσιάστηκαν όλα τα πολυπρόσωπα έργα της συγγραφέως, σκηνοθετημένα από επτά εξέχουσες σκηνοθέτιδες: Μιχαέλα Αντωνίου, Νικόλ Δημητρακοπούλου, Μαρία Ξανθοπουλίδου, Χρύσα Καψούλη, Ρούλα Πατεράκη, Αναστασία Ρεβή και Δήμητρα Χατούπη.
Οι θεατές είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν επτά θεατρικά κείμενα της Χρύσας Σπηλιώτη που διακρίνονται για τον γήινο και τον άμεσο χαρακτήρα τους, ενώ συνδιαλέγονται με το όνειρο και τον μύθο, γεμάτα δραματική ένταση και χιούμορ, και μία διαρκώς υποφώσκουσα αισιοδοξία.
Τα έργα πραγματεύονται σύγχρονα θέματα όπως το τραύμα, οι προσωπικές σχέσεις, η κοινωνική έκπτωση, ο εξτρεμισμός, η μετανάστευση, η φιλία, η επανάσταση. Η αισθητική της Χρύσας Σπηλιώτη χαρακτηρίζεται από την ίδια ευγένεια και την ίδια διαύγεια που χαρακτήριζε το πρόσωπό της, χαρίζοντας ένα ρεπερτόριο αξιοθαύμαστο.
Έναν χρόνο μετά την αιφνιδιαστική απώλεια της συγγραφέως μεταξύ δεκάδων άλλων ανθρώπων στο Μάτι, το Φεστιβάλ Αναλόγιο παρουσίασε το συγγραφικό της έργο και προσκληθήκαμε να τιμήσουμε τη δημιουργία και να γιορτάσουμε τον πολιτισμό και το σύγχρονο ελληνικό θέατρο. Αυτή η ολονύκτια εκδήλωση δεν αποτέλεσε ελεγεία, αλλά διθύραμβο για το πνεύμα και την τέχνη.

Μια εκδήλωση ευθύνης

Επρόκειτο για μια εκδήλωση ευθύνης και εσωτερικής αναζήτησης. Το κύριο χαρακτηριστικό του έργου της Χρύσας Σπηλιώτη είναι ότι δεν επαναλαμβάνεται, αλλά αντιθέτως, αλλάζει και ανανεώνεται. Η συγγραφέας ψάχνει, βρίσκει, θυμάται, αναμειγνύει τις λέξεις, για να παίξει μαζί τους, έτσι ώστε και εμείς να μπορέσουμε να ακούσουμε χρώματα, να δούμε μελωδίες, να αγγίξουμε γεύσεις και μνήμες. Η ελληνική κοινωνική πραγματικότητα αλλά και ο κόσμος όλος, καθώς και προσωπικές εμπειρίες, αποτελούν τη δεξαμενή απ’ όπου αντλεί υλικό για τα έργα της.
Με λόγο απτό, καθημερινό και ταυτόχρονα ποιητικό, μελωδικό, γράφει μ’ έναν πρωτόγνωρο τρόπο για έναν κόσμο που κλυδωνίζεται, για αδικαίωτους έρωτες, για προδοσίες και μοναξιά. Για ήρωες που ζουν μέσα στις ενοχές, τις ψευδαισθήσεις, τις τραυματικές μνήμες. Γράφει για την έλλειψη επικοινωνίας, για το υπαρξιακό τέλμα, για το ευμετάβλητο του σύγχρονου ανθρώπου. Το κοινό στοιχείο που διατρέχει τα έργα της είναι η ανάγκη των ηρώων για την πραγμάτωση μιας επιθυμίας, για μία έστω στιγμή προσωπικής υπέρβασης.

Επτά σκηνοθέτιδες – επτά έργα

Με νοσταλγική διάθεση, με χιούμορ και γρήγορες εναλλαγές συναισθήματος οι επτά σκηνοθέτιδες έδωσαν επτά θεατρικά διαμαντάκια. Οι σκηνές έντονης συγκίνησης διαδέχονταν εκείνες που μας έκαναν να χαμογελάμε αυθόρμητα.
Χωρίς πολυσύνθετα σκηνοθετικά τεχνάσματα, χωρίς φλυαρίες αλλά με απλότητα, λιτότητα και αμεσότητα δίνοντας έμφαση στον λόγο και στην κίνηση, κατάφεραν να αποδώσουν με ευφάνταστους τρόπους κείμενα ποιητικά και αλληγορικά καθιστώντας τα προσιτά στον θεατή. Κείμενα, γραμμένα από μια προσωπικότητα τόσο ιδιαίτερη και τόσο γοητευτική σαν τη Χρύσα Σπηλιώτη, η οποία φρόντιζε με την εξαιρετική πένα της τα έργα της να έχουν ροή, προβληματίζοντας και ψυχαγωγώντας χωρίς να κουράζουν.
Οι Μιχαέλα Αντωνίου, Νικόλ Δημητρακοπούλου, Μαρία Ξανθοπουλίδου, Χρύσα Καψούλη, Ρούλα Πατεράκη, Αναστασία Ρεβή και Δήμητρα Χατούπη κατάφεραν να παρουσιάσουν μια ολόκληρη συγγραφική εποχή και μια γεμάτη θεατρική ζωή μέσα σε μια νύχτα. Μια πολύ όμορφη νύχτα. Μια νύχτα με τις αισθήσεις τεταμένες και την ψυχή ορθάνοιχτη. Μια νύχτα που πέρασε σαν αστραπή. Σαν όνειρο που σ’ επισκέπτεται τις πρώτες ώρες της αυγής.
Ήταν ξεκάθαρη ωστόσο η μεγάλη προεργασία και μελέτη που έχει προηγηθεί των παραστάσεων, ώστε να συγκεντρωθούν όλα αυτά τα έργα και να μεταφερθούν με μεγάλη μαεστρία στη σκηνή.
Μετρημένες, απόλυτα ισορροπημένες και αφοπλιστικά αφαιρετικές οι παραστάσεις κατάφεραν να γοητεύσουν, να προκαλέσουν γέλιο και χαμόγελο αλλά και να συγκινήσουν απίστευτα.

Στη συνείδησή μας

Τι απέμεινε στη συνείδηση του κοινού μετά το τέλος της συγκεκριμένης θεατρικής εμπειρίας, τι είναι αυτό που καταγράφεται μνημονικά ανάμεσα σε όλα τα απλά και εντυπωσιακά που παρουσιάστηκαν επί σκηνής;
Πολλά. Καταρχάς, ένα πλάγιο φως που μέσα του ενυπάρχουν χαρές, απολαύσεις, μοιράσματα, φιλίες, έρωτες, δάκρυα.
Ύστερα λόγια και φράσεις που έχτισαν εξαρχής έναν κόσμο προσβάσιμο, χειρονομίες και εκφράσεις των ηθοποιών, ήχοι και μουσική, εικαστικά στοιχεία, μια φρεσκάδα και μια αθωότητα, μια ουσιαστική συναισθηματική επίδραση, μια άμεση σχέση επιρροής. Η αρχιτεκτονική των αισθημάτων. Το τραύμα που μένει ανοιχτό και προϋπάρχει της τέχνης. Γιατί αυτό είναι το υλικό της.
Στην περίπτωση της Χρύσας καθόριζε με τρόπο ουσιαστικό την ωραία σχέση της με το παιχνίδι της γραφής, τον τρόπο που θα επέλεγε τις λέξεις, το πώς θα δομούσε ένα χαρακτήρα, πώς θα έστηνε έναν ολόκληρο κόσμο σε ένα θεατρικό έργο. Όλα αυτά αντανακλούσαν την ερευνητική αγωνία και την προσήλωσή της.
Η Χρύσα Σπηλιώτη έγραφε όχι απλώς μεταφέροντας κάποιο βίωμα αλλά το μετάλλασσε τόσο ώστε να γίνει αυθύπαρκτο και να υπάρχει ερήμην του βιώματος. Η ύπαρξη, η έκρηξη της ζωής και η ανάγκη για τη γραφή πολλές φορές ενώνονταν. Κι άλλες φορές το λεπτό χιούμορ ήταν η κλωστή που ξηλώνει κάθε σοβαροφάνεια.
Όσο κι αν περιγράψεις τη βραδιά είναι αδύνατο να μεταφερθούν η ατμόσφαιρα, η αίσθηση, το τελετουργικό, η μυσταγωγία ενός δρώμενου που από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό κράτησε αιχμάλωτες την όραση και την ακοή μας, ωθώντας παράλληλα το νου σε διαρκή εγρήγορση για την ερμηνεία των συμβολισμών.
Κάθε στιγμή και μια εξαίσια καλλιτεχνική έκφραση που κορυφώθηκε στο φινάλε, μετά τις υπέροχες «Πόρτες» σε σκηνοθεσία Μιχαέλας Αντωνίου και την απαγγελία των ονομάτων των θυμάτων της τραγωδίας στο Μάτι πριν από περίπου ένα χρόνο.

Συγχαρητήρια

Κλείνοντας, θέλουμε να επισημάνουμε πως αξίζουν συγχαρητήρια, καταρχάς στη Σίσσυ Παπαθανασίου και το Διεθνές Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019 για τη μεθοδικότητά της και τη σπουδαία επιλογή, που επιπλέον έδωσε την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να ανακαλύψει τα συγκεκριμένα έργα και βεβαίως στη Ναταλία Κατσού για την επιμέλεια της μοναδικής, αξέχαστης θεατρικής εμπειρίας. Κυρίως βέβαια σε όλους τους συντελεστές και στις σκηνοθέτιδες των έργων:

«Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;», σκηνοθεσία: Νικόλ Δημητρακοπούλου
«Αγκά – σφι και φι», σκηνοθεσία: Μαρία Ξανθοπουλίδου
«Σκοτσέζικο Ντους», σκηνοθεσία: Χρύσα Καψούλη
«Φωτιά και Νερό», σκηνοθεσία: Αναστασία Ρεβή
«Ποιος κοιμάται απόψε;», σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη
«Το μάτι της Τίγρης», σκηνοθεσία: Δήμητρα Χατούπη
«Πόρτες», σκηνοθεσία: Μιχαέλα Αντωνίου

Ιδιαίτερη μνεία στους ηθοποιούς που συμμετείχαν καθώς και στο τεχνικό προσωπικό του Θεάτρου Σταθμός αλλά και στο διευθυντή του, τον άοκνο Μάνο Καρατζογιάννη.
Το κέρδος ήταν πολλαπλό αν αναλογιστεί κανείς όχι μόνο τη συνολική αποτίμηση του έργου της αδικοχαμένης Χρύσας Σπηλιώτη αλλά τη σύμπραξη των επτά σκηνοθέτιδων καθώς και των νέων ηθοποιών που συμμετείχαν στο αφιέρωμα και ορισμένοι απ’ αυτούς πραγματοποίησαν το σκηνικό τους ντεμπούτο.

***
Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019
In Memory We Trust
Ολονύκτιο Αφιέρωμα στη Χρύσα Σπηλιώτη
Επιμέλεια Αφιερώματος: Ναταλία Κατσού
*
Σκηνική επιμέλεια: Αφροδίτη Αναστοπούλου
Βοηθοί Σκηνοθεσίας – Διεύθυνσης Σκηνής: Τατιάνα Αγγελάκογλου, Αιμιλία Βασιλακάκη, Ίλια Γιακουμάκη, Αμέλια Ελευθεριάδου, Λένα Μποζάκη, Νίκος Άγγελος Παγώνης, Άρτεμις Παπαδάκη, Αλεξάν Σαριγιάν, Εύα Τριανταφυλλάκη
Σύνθεση Συνόψεων Υπερτιτλισμού: Αργυρώ Βώβου
Μετάφραση υπερτιτλισμού στα αγγλικά: Αγγελική Μπούρα

***

Θέατρο Σταθμός – Βίκτωρος Ουγκώ 55, Αθήνα 104 37
Σταθμός μετρό Μεταξουργείο
Τηλέφωνο: 210-52.30.267

* Στα σύντομα διαλείμματα μεταξύ των παρουσιάσεων προβάλλονταν αποσπάσματα από την παράσταση του τελευταίου έργου της Χρύσας Σπηλιώτη «Ο γιος μου, Νικόλαος Μάντζαρος» σε σκηνοθεσία Αυγουστίνου Ρεμούνδου, όπου πρωταγωνιστούσε η ίδια η συγγραφέας κατά την περίοδο 2017-18.