Ελισάβετ, Πνεύμα της φωτιάς

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

ΟΜΑΔΑ «ΕΝ ΣΠΟΥΔΗι»

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:

Ελισάβετ: Δήμητρα Βλάχου

Μητέρα: Mαρία Κουλούρη

Μαρία: Μάλαμα Παγκράτη

Αγγελική: Κατερίνα Καραγιάννη

Ελισαβέτιος: Βασίλης Παπαλαζάρου

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Ναταλία Αντύπα-Κατσού

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ: Δημήτρης Ζαφειρίου

ΦΩΤΙΣΜΟΙ: Γιάννης Μωραϊτης

ΜΟΥΣΙΚΗ: Μάνος Αποστολόπουλος

στο video παίζουν:

ο Λευτέρης Ελευθερίου (κηπουρός)

και ο Άγγελος Τριανταφύλλου (δάσκαλος)

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ VIDEO: Μαριάννα Κοντούλη

ΜΟΝΤΑΖ: Ιωάννα Ασμενιάδου-Φωκά

ΤΟ ΕΡΓΟ
Ή ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΙΣΑΒΕΤ

Το έργο μας «ΕΛΙΣΑΒΕΤ, ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ» αφορά στην «πρώτη ελληνίδα πεζογράφο», τη Ζακυνθινή Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου. Είχα ανακαλύψει την Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ, ή χαϊδευτικά Μπέτας, στη βιβλιοθήκη της μητέρας μου περίεργο κοριτσάκι στο γυμνάσιο. Με την εισαγωγή του Πορφύρη, με το κείμενο -σε καθαρεύουσα βεβαίως, αλλά μια ιδιότυπη, προσωπική γλώσσα- λογοκριμένο από τον ίδιο το γιο της που αποφάσισε να το εκδώσει κάποια στιγμή, είχα σοκαριστεί. Ήταν τα λόγια ενός πνευματικού πλάσματος που διψούσε να επικοινωνήσει με τους άλλους αλλά και με τον κόσμο της λογοτεχνίας, του θεάτρου-είχε συνθέσει τραγωδίες, είχε μεταφράσει Όμηρο και Αισχύλο!

Είναι το μόνο έργο που σώζεται, και δυστυχώς όχι ακέραιο, από μια ευφυή γυναίκα που ήθελε –τι ειρωνεία!- να γνωρίσει ο κόσμος τα γραπτά της. Σε ένα περιβάλλον πατριαρχικό, με τη γυναίκα ως περιττό, διακοσμητικό στοιχείο, στα χρόνια της Επανάστασης, με τα γεγονότα να φλέγουν τη χώρα, στα πάντοτε εξαρτημένα από Μεγάλες Δυνάμεις Επτάνησα, στη Ζάκυνθο που γέννησε τόσους εμπνευσμένους ανθρώπους των γραμμάτων…. και την ίδια εγκλωβισμένη σε ένα σπίτι απ’όπου μόνο συνοδεία ανδρών επιτρεπόταν την Κυριακή να παρακολουθήσει τη λειτουργία στην εκκλησία. Και με μόνο φως, δυο δασκάλους που τη βοήθησαν να μορφωθεί –χωρίς την έγκριση των δικών της. Εξυπακούεται ότι η πορεία της ήταν προδιαγεγραμμένη: γάμος με έναν άγνωστο μετά από παζάρια. Εκείνη προτιμούσε το μοναστήρι, μόνο εκεί θα μπορούσε να διαβάζει, να γράφει, να σκέφτεται ελεύθερη….

Τραγική η κατάληξη της, τραγική και η μοίρα των γραπτών της.

Νιώθουμε το χρέος, και την επιθυμία να αξιοποιήσουμε ό,τι έμεινε από αυτό το διάτοννα θηλυκό αστέρι: τα  θραύσματα της ίδιας της ζωής της, με σοβαρότητα αλλά και με το χιούμορ που η ίδια υπαινίσσεται στο λόγο της. Ίσως για δική της ψυχολογική άμυνα, ίσως γιατί ήξερε ότι κάποια στιγμή θα γινόταν ανάγνωση των γραπτών της, η Ελισάβετ δεν αφήνει το σκοτάδι να απλωθεί, δεν απελπίζεται και –κυρίως- δεν παραιτείται. Αυτό θα είναι κι η πυξίδα μας…

Σκηνοθετικό Σημείωμα

ΕΛΙΣΑΒΕΤ, ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

ή η θνητή Μούσα

Η Ελισάβετ είναι ένα αίνιγμα, ένα πνεύμα ιδιαίτερο και φωτεινό που υπήρξε μόνο μέσα από τα «συγγράμματά της», ποθούσε να μιλήσει, να στερεώσει την ύπαρξή της μέσα από τα χειρόγραφά της. Σε μένα η Ελισάβετ φανερώθηκε πολύ νωρίς. Κι είναι μεγάλο το θαύμα και ο κίνδυνος όταν τέτοια μυημένα πνεύματα επιτρέπουν να τα δεις, και ίσως να συνομιλήσεις μαζί τους. Βρέθηκα με την Αυτοβιογραφία της στα χέρια μου και δεν μπορούσα να παραδεχτώ ότι δεν υπήρχε τίποτε άλλο από τα έργα της. Η γυναίκα αυτή, μια επαναστάτρια της διανόησης και , εν αγνοία της, πρωτοπόρος στη γλώσσα, δημοτικίστρια με έναν δικό της, Επτανήσιο τρόπο, ήθελε να εκφραστεί. Ήθελε να την ακούσουμε, αλλά ένιωθε κυρίως την αδήριτη ανάγκη να μιλήσει: απευθύνεται σε κάθε πιθανό αναγνώστη. Κι όμως η τύχη ανέκοψε την πορεία που η ίδια επιθυμούσε: τα γραπτά της άλλαξαν πολλά αναποφάσιστα χέρια πριν εκδοθούν ώσπου τελικά κάηκαν σε μια μεγάλη πυρκαγιά. Για την εποχή μας είναι αδιανόητο να ζει μια γυναίκα κλεισμένη σε ένα σπίτι και να μην ορίζει το σώμα και τη βούλησή της. Η Ελισάβετ ξεπέρασε το μελοδραματικό του καθημερινού και πρώτη συνέλαβε το παράλογο της καταπίεσης των γυναικών. Είδε τον εαυτό της σα σύμβολο και σα φορέα αυτή  της πραγματικότητας και προσπάθησε να την ανατρέψει. Ταυτόχρονα κατασκεύασε η ίδια τον εαυτό της, επιλέγοντας να αφηγηθεί κομμάτια της  προσωπικής της ιστορίας, και μας τον προσέφερε. Και ως ένα σημείο τα κατάφερε. Κάθε φορά που ανατρέχω στην αυτοβιογραφία της βλέπω τη μορφή της να πάλλεται, βλέπω ταυτόχρονα την Ελισάβετ-συγγραφέα, καθισμένη σε μια ημιφωτισμένη γωνιά να προσπαθεί να συμπυκνώσει στοιχεία, παρατηρήσεις, περιστατικά, συναισθήματα, τη Ζάκυνθο, και την Ελισάβετ-γυναίκα, αυτό το πνεύμα με τα «μακρά φουστάνια της γυναικείας σκλαβιάς» όπως αναδύεται από τον δικό της αγώνα για ελευθερία και δημιουργία σε ένα δικό της νησί, γνωρίζοντας ότι ο κόσμος δεν τελειώνει εκεί.

Γι’αυτό κι εμείς θεωρήσαμε ότι η ιστορία της Ελισάβετ δεν μπορεί να στριμωχτεί σε μερικούς διαλόγους και κάποιες εικόνες. Ούτε μπορώ να φανταστώ ότι ένα ντοκυμαντέρ ή ένα ιστορικό έργο θα τη δικαίωνε-ή θα αναπλήρωνε τη δική μας απώλεια για το χαμένο έργο της. Το βασικό υλικό ήταν τα δικά της λόγια, θέλουμε να πλησιάσουμε τη δική της άποψη, να ρίξουμε μια ματιά μέσα από το καλειδοσκόπιο που εκείνη κρατούσε στα ευαίσθητα δάχτυλά της.

Κι είναι αλήθεια πως γράφει πολύ ανάγλυφα, με μια θεατρικότητα και μια ζωντάνια συναρπαστική. Η Ελισάβετ αντιπροσωπεύει την Αέρινη Μούσα, την αέναη και ιερή επιθυμία-στόχο για Τέχνη, ή όπως προτιμά η ίδια για «ό,τι δύναται η Φύσις χωρίς τη βοήθεια της τέχνης», και είναι αυτό που ενσταλαγμένο μέσα μας δουλεύεται και κάποια στιγμή παίρνει μορφή και επανέρχεται σαν την αλήθεια του καθενός.

Ναταλία Αντύπα-Κατσού