Η ποιητική απελευθέρωση της Madama Butterfly στις “νυμφαλίδες” της Κατσού 3/11/2016 tovivlio.net
Η Άπω Ανατολή πάντα γοήτευε τους Ευρωπαίους με τον πολιτισμό και την τόσο διαφορετική κουλτούρα της, είτε σαν ένα εξωτικό θέαμα είτε ως μία διαπολιτισμική επαφή. Και ήδη στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα εντοπίζονται σημαντικές εικαστικές και λογοτεχνικές επιρροές. Ο λεγόμενος ιαπωνισμός απελευθερώνοντας τους καλλιτέχνες από τις ευρωπαϊκές αισθητικές συμβάσεις άσκησε μεγάλη επίδραση σε καλλιτέχνες με τις οργανικές μορφές του, τις αναφορές του στον φυσικό κόσμο, τα καθαρά σχέδια -εντελώς αντίθετα προς τον συρμό της εποχής- οδηγώντας τελικά στον ιμπρεσιονισμό ή την εισαγωγή θεμάτων που αφορούσαν τη χώρα των χρυσανθέμων στην ευρωπαϊκή πεζογραφία και τη δειλή εισαγωγή των χαϊκού τον Κ΄ πια αιώνα.
Αυτή την πτυχή, εμπνευσμένη από το έργο «Madame Chrysanthème» του Pierre Loti και το libretto των Luigi Illica και Giacomo Giacosa σε μουσική του Giavomo Puccini «Madama Butterfly», αναδεικνύει και η ποιητική σύνθεση της Ναταλίας Κατσού «νυμφαλίδες» (Κέδρος, 2015).
Αποσπάσματα, εξάλλου, της όπερας του Πουτσίνι διανθίζουν ως μότο τις επιμέρους συνθέσεις της συλλογής, ενώ λυρικά τμήματά της αποκαλύπτουν τη βαθιά σύνδεση της σύγχρονης ποιητικής σύνθεσης με τα νεωτερικά έργα. Και οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία αυτού του διακαλλιτεχνικού διαλόγου που επιχειρεί η ποιήτρια, αφού η ποίηση της Κατσού συνομιλεί κι εμπνέεται από ένα μοντερνιστικό πεζό και μία όπερα έχοντας μελετήσει βαθιά και τα δύο.
Ένας διάλογος που δεν μένει σε μία επιφανειακή εισαγωγή στίχων, αλλά αποζητά να αναδείξει τη δημιουργική αξιοποίηση της καλλιτεχνικής δύναμης των δύο έργων σε μία νέα νατουραλιστική επαφή με τη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Και σήμερα έχουμε ανάγκη την επαφή μεταξύ διαφορετικών τεχνών, μία επαφή που αναμφίβολα εμπλουτίζει τις εμπλεκόμενες τέχνες -και φυσικά την ίδια την ποίηση- με πειραματισμό σε νέα υλικά και τεχνικές προερχόμενα από το χώρο άλλων τεχνών.
Η πρωτότυπη ποιητική σύνθεση της Κατσού αγγίζει την ιαπωνική κουλτούρα ως μία διαπολιτισμική προσέγγιση. Η επαφή της όμως δεν είναι επιφανειακή. Προχωρά σε βάθος που αποτυπώνεται τόσο στον εσωτερικό διάλογο με τα δύο κλασικά έργα όσο και στη στιχουργική της.
Χαϊκού -ή στίχοι που υπακούουν στις νόρμες της ιαπωνικής φόρμας παρά τη συλλαβική ελευθερία τους- δίνουν έναν ιδιαίτερο ρυθμό στη στιχουργική της εμπλέκοντας παραδοσιακά φυσιολατρικά χαρακτηριστικά με την μυθιστορηματική πλοκή και κοινωνικές αναπαραστάσεις από την ασιατική χώρα. Μία πηγαία νατουραλιστική συνειρμικότητα συνδέει σε ένα υπερρεαλιστικό πλέγμα τους στίχους, αναδύοντας ένα αίσθημα συνεχούς κίνησης.
Τα πεζολογικά στοιχεία κυριαρχούν είτε ως καθαρά πεζοποιήματα (αφημένη, τακτοποιώντας άνθη, death at first sight, ημερολόγιο Rosina) είτε ως πρόζα (η νύχτα καταρρέει, είπε ότι πλήττει) στην οποία ενσωματώνονται χαϊκού (τους μοναχούς κατασπαράζει θλίψη, έρωτος έκστασις, σκαρί γυμνό, κάποτε υπήρχαν οι θεοί) ή όσα ακολουθούν τη λογική τους πέραν της συλλαβικής αυστηρότητας (παρατηρώντας ένα νούφαρο, κάτω από τους επιδέσμους, ottoke, το μίασμα της άνοιξης). Άλλοτε θρυμματισμένοι στίχοι (πηχτό πράσινο στάζοντας, χειροπόδαρη μάχη, είπε ότι πλήττει, πορσελάνινη κούκλα, κάθε γυναίκα είναι μία νύφη, κανείς δεν θα φωνάξει, σκαρί γυμνό) με τυπογραφικά παράταιρη στοίχιση (απομνημονευει τα ημερολόγια), αποκαλύπτουν τον πόνο των ποιητικών υποκειμένων, σπάζοντας την αρμονία.
Τη δική τους ξεχωριστή μελωδικότητα και ισορροπία φέρνουν τα “λυρικά μέρη” (η πράσινη παλίρροια, μια όμορφη μέρα), το γαλλόφωνο (drapes et toiles) και το αγγλόφωνο (death at first sight) απόσπασμα που συμπληρώνουν σπειροειδώς τα μότο, όπως και το ημερολόγιο Rosina, συνδέοντας σε μία άλλη στροφή της σπείρας τις νυμφαλίδες με τη Madame Chrysanthème και τη Madama Butterfly.
Αξίζει, όμως, να προσέξουμε τη συνεχή κίνηση που διαποτίζει το καναβάτσο της Κατσού. Η κίνηση αυτή υποδηλώνεται ήδη από τον τίτλο της συλλογής συνδέοντας τη σύγχρονη σύνθεση με την όπερα μέσω των λεπιδόπτερων/πεταλούδα, ενώ την ίδια στιγμή συζευγνύει τον φυσιολατρικό χαρακτήρα της ιαπωνικής τέχνης με το σύγχρονο έργο. Άλλωστε, η ιαπωνική τέχνη διακρίνεται για την εικαστική αίσθηση κίνησης που αποδίδεται είτε στην εποχική αλλαγή των χαϊκού (ας μη λησμονούμε ότι βασικός όρος στην ποιητική φόρμα είναι το κίνγκο ως λέξη-κλειδί που δείχνει την εποχή/χρόνο) είτε στην κίνηση με τις αδρές γραμμές και τις καθαρές μορφές στην παραδοσιακή εικαστική της.
Η κίνηση τούτη αισθητοποιείται τόσο από τη μεταμοντέρνα απουσία στίξης (ένα ποντίκι πηδάει στον πάγκο, τακτοποιώντας άνθη, τους μοναχούς κατασπαράζει θλίψη, στο χώρισμα του φωτός, αγριεμένα παλίμψηστα, η ενότητα γκέισα-αφήγηση, έρωτος έκστασις) όσο και από το διαχωρισμό των επιμέρους συνθέσεων που δίνουν μία αίσθηση μετεωρισμού και αποσπασματικότητας, σαν τα ιαπωνικά νησιά. Αντίθετα, σε μια αναζήτηση της αρμονίας (βασικό στοιχείο της ιαπωνικής κουλτούρας) συνθέσεις με τελείες που διαμορφώνουν μία ελλειπτικότητα με τις “απότομες” περιόδους λόγους μοιάζουν με στάσεις ανάπαυλας από τη συνεχή κίνηση επιφέροντας την ισορροπία στην ποιητική σύνθεση (σέρνοντας ένα αλεξίπτωτο, χειροπόδαρη μάχη, η νύχτα καταρρέει, κάτω από τους επιδέσμους, ημερολόγιο Rosina).
Σε μία άλλη προσέγγιση ας σημειώσουμε την εικαστική αποτύπωση τόσο της κίνησης, όσο και των χρωμάτων, μέσα από την αδρότητα που διακρίνει την ιαπωνική τεχνοτροπία (κλείνει τα μάτια, πορσελάνινη κούκλα, αγριεμένα παλίμψηστα, στο χώρισμα του φωτός, αυτό το μέρος είναι μαγικό, κάποιος υψώνει το ραβδί, τινάζει τα φαρδιά μανίκια). Η εικονοπλασία της θεμελιώνεται στον περιγραφικό στίχο και το σουρεαλιστικό του υπόβαθρο. Μέσα από το κάδρο της αναδύονται σκηνές της ιαπωνικής κουλτούρας (σεισμικότητα, φυσιολατρία, γκέισες, στοιχεία λαϊκής τέχνης -οριγκάμι κ.ά.- μετάξι, κιμονό κ.λπ).
Δήμος Χλωπτσιούδης
Μανδραγόρας, 2016
ISBN: 978-960-592-032-6
Μεταφορές (στο χώρισμα του φωτός, στροβιλίζονται σύμβολα, γράμματα περασμένα σε σύρμα, πορσελάνινη κούκλα, κάτω από τους επιδέσμους, ταΐζει λάσπη, είπε ότι πλήττει, κάθε γυναίκα είναι μία νύφη, τινάζει τα φαρδιά μανίκια) και παρομοιώσεις (αφημένη, στροβιλίζονται σύμβολα, αυτό το μέρος είναι μαγικό, το μίασμα της άνοιξης) εμπλουτίζουν δυναμικά με νέες εικόνες το ποιητικό καναβάτσο προσδίνοντας έναν ιδιόμορφο λυρισμό πλούσιο σε χρώμα και ήχους. Το πολύχρωμο κάδρο της συνθέτει τη φυσιολατρική ιαπωνική ποίηση και τη σουρεαλιστική εικαστική (ριγμένη στο χορτάρι, μακρινό ουρλιαχτό, ειπε ότι πλήττει, αυτό το μέρος είναι μαγικό, ασημένια πέλματα φυτρώνουν στον πάγο, δεν κουβαλάω ποτέ χρήματα, κάθε μου πράξη επιβιώνει) θεμελιωμένο σε λέξεις που συνειρμικά συνδέονται με συγκεκριμένα χρώματα, όπως τα χρυσάνθεμα, οι κερασιές, η θάλασσα, το αίμα κλπ (σέρνοντας ένα αλεξίπτωτο, το μίασμα της άνοιξης, χειροπόδαρη μάχη, αυτό το μέρος είναι μαγικό).
Η Κατσού παραδίδει ένα έργο οικουμενικό. Γραμμένο στα ελληνικά και βασισμένο σε δύο ξενόγλωσσα έργα που αφορούν μία μακρινή χώρα με τελείως διαφορετική κουλτούρα, προχωρά σε έναν διαπολιτισμικό και διακαλλιτεχνικό διάλογο που ξεπερνά σύνορα και εθνικιστικές εμμονές. Η ποιήτρια παραδίδει μία ποιητική σύνθεση που παραβλέπει τον εθνοκεντρισμό και κινείται ελεύθερα ταξιδεύοντας σε πόλεις και χώρες όλου του κόσμου, καταθέτοντας τη δική της πολυπολιτισμική κοσμοπολίτικη οπτική. Πρόκειται για ένα έργο ελεύθερο από συμβάσεις που όμως καλλιεργεί σε ένα γόνιμο πεδίο τις καλλιτεχνικές παραδόσεις.